गेल्या 3 दशकांपासून मुंबई इतकी का तापतेय? समोर आली 'ही' धक्कादायक कारणं

Urban Heat ही समस्या मुंबईला पोखरत आहे. गेल्या 3 दशकात शहरातील तापमानात झालेली वाढ आणि काँक्रिटीकरणात झालेली वाढ यामुळे पूर्वीपेक्षा जास्त काळ उष्णता अडकून राहते, त्यामुळे उष्णता अधिक जाणवत असल्याची कबुलीही हवामान खात्याच्या संचालकांनी दिली आहे. शहरातील पर्यावरण तज्ज्ञांच्या मते यामागील सर्वात मोठे कारण म्हणजे हिरवळ कमी होणे. इमारती बांधणारे नियमांकडे दुर्लक्ष करत असल्याने हा प्रकार घडत आहे. एका कार्यक्रमादरम्यान प्रादेशिक हवामान विभागाचे संचालक सुनील कांबळे यांना मुंबईत उष्णतेच्या लाटा का येत आहेत, असे विचारले असता ते म्हणाले की, काँक्रिटीकरण हा सर्वात मोठा घटक आहे. ते म्हणाले की, शहरातील मोठमोठ्या इमारतींसह बांधकामांमुळे उष्माघात होतो. उदाहरणार्थ, मुंबईचे तापमान दुपारी 1 वाजता 47 अंश सेल्सिअसपर्यंत पोहोचले, तर उष्णतेमुळे ते काँक्रीटच्या पृष्ठभागावर आणि संरचनेत बराच काळ टिकून राहते. हे तुम्हाला केवळ एक तासासाठीच नाही तर दीर्घकाळापर्यंत उबदार ठेवते, कारण उष्णता सोडण्यास बराच वेळ लागतो. परिस्थितीनुसार आपल्याला जुळवून घ्यावे लागेल.

प्रशासनाला घेराव

शहरी उन्हाच्या मुद्द्यावरून पर्यावरणवाद्यांनी प्रशासनाला चांगलेच धारेवर धरले आहे. विकासकामे करताना पर्यावरणाचे भान न ठेवणे, झाडे तोडणे, भूगर्भातील पाण्याची पातळी खालावणे आदी कारणांमुळे उष्माघात होत असल्याचे त्यांनी म्हटले आहे. मुंबई शहरी उष्णतेशी झुंजत असेल, तर कुठेतरी प्रशासनही जबाबदार आहे, असे पर्यावरणतज्ज्ञ डी स्टॅलिन म्हणाले. विकास करताना पर्यावरणाचे भान ठेवल्याशिवाय कामे होत नाहीत. कोटय़वधी रुपये खर्च केले जातात, मात्र पर्यावरणाचा विचार करताना त्याला प्राधान्य दिले जात नाही. सध्या अस्तित्वात असलेल्या झाडांची संख्याही कमी होत आहे. जे आहे तेही छाटले आहे, मग सावली कुठून मिळणार?

नियोजनाचा अभाव

पर्यावरणतज्ज्ञ डी स्टॅलिन म्हणाले की, इमारतीच्या आराखड्यातही वाऱ्याच्या प्रवाहाची संकल्पना नाही. रचना सर्वात लहान जागेत तयार केली जाते. पूर्वी रस्ते बांधले जायचे आणि नंतर इमारती तयार होत, पण आता आधी इमारती बांधल्या जातात आणि मग रस्ते तयार होतात. यावरून नियोजनाचा अभाव असल्याचे दिसून येते. झाडे लावली जातात, पण त्यांचा पाठपुरावा कोणी करत नाही. झाडे जिवंत आहेत की कोरडी आहेत याची कोणालाच पर्वा नाही. विकास करताना झाडे लावण्याची अट आहे, मात्र ही अट पाळली नाही तर 2000 रुपये दंड आहे. किरकोळ दंड भरून बिल्डर निघून जातो. सरकार आणि बीएमसीने पर्यावरणाचा गांभीर्याने विचार करण्याची गरज आहे.

तीन मुख्य कारणे

मोकळी जागा कुठे आहे?
पर्यावरणवादी म्हणाले की, इमारत बांधताना नियमानुसार खुली जागा (आरजी) सोडणे बंधनकारक असते, परंतु प्रत्यक्षात फार कमी लोक त्याचे पालन करतात.

झाडांचा अभाव
यासोबतच भूखंडावर काही प्रमाणात झाडे लावावी लागतात, मात्र हा नियम पाळला जात नाही. त्यामुळे बांधकाम ही समस्या नाही, नियम न पाळणे ही समस्या असल्याचे यावरून सिद्ध होते. झाडे काँक्रिटवर न लावता मातीच्या जमिनीवर लावली तर ती उपयुक्त ठरतील. रस्त्यांच्या दुतर्फा 10 ते 20 मीटर अंतरावर झाडे असावीत, मात्र मुंबईत सिमेंट टाकून जी झाडे उरली आहेत, ती नष्ट केली जात आहेत, त्यासाठी आम्ही लढत आहोत. इमारत दहा मजली की पन्नास मजली हा मुद्दा नाही. उष्णतेला अडकवणारी झाडे किती होती हा मुद्दा आहे.

कमी भूजल पातळी
जमिनीच्या आत असलेले पाणी पृष्ठभाग थंड ठेवण्याचे काम करते, परंतु आजकाल भूमिगत बांधकामे होत आहेत. भूखंडात भूजलच नसताना नैसर्गिकरित्या थंडी कशी पडणार?