મસ્તીમાં ઝૂમી રહ્યાં છે ઝૂમ ખેતી કરતા ખેડૂતો! ગુજરાતના ખેડૂતો માટે લોટરી સમાન છે ઝૂમ ખેતી

Zoom Farming: દુનિયાના દેશોની સરખામણીમાં ભારતમાં વધુ ખેતી કરવામાં આવે છે. ટકાવારીની વાત કરવામાં આવે તો ભારતની લગભગ 60 ટકાથી વધુ વસ્તી ખેતીવાડી પર નિર્ભર છે. એટલું જ નહીં ભારતની ખેડૂતીવાડી અને ખેતપેદાશોને કારણે અન્ય ઉદ્યોગોને મોટો લાભ થાય છે. ભારતના ઘણાં ઉત્પાદનો વિદેશોમાં નિકાસ થાય છે. કૃષિમાં ટકી રહેવા માટે અને સારી કમાણી કરવા માટે અવનવા પ્રયોગો કરવામાં આવતા હોય છે. આવો જ એક પ્રયોગ એટલે ઝૂમ ખેતી.

ઝુમની ખેતી કરીને ખૂબ સારી કમાણી કરી રહ્યા છે

ઝૂમ પદ્ધતિ એ જૂની ખેતીનો જ એક પ્રકાર છે જે આજકાલ ખુબ ચર્ચામાં આવી ગયો છે. જોકે ઘણાં ઓછા લોકોને આ ખેતી વિશે જાણકારી છે. ત્યારે અમે તમારા માટે લઈને આવ્યાં છીએ ખાસ જાણકારી. કઈ રીતે તમે ઝૂમ ખેતી કરીને કરી શકો છો તગડી કમાણી, એ પણ ઓછી મહેનતમાં એ વાત જાણી લેવાની જરૂર છે. ખાસ કરીને ગુજરાતના ખેડૂતો આ ખેતી કરીને સારી એવી કમાણી કરી શકે છે. ઉલ્લેખની છેકે, માહિતીના અભાવે ઘણા લોકો આ પદ્ધતિ અપનાવી શકતા નથી, પરંતુ જે ખેડૂતો ઝુમ ખેતી વિશે જાણે છે તેઓ ઝુમની ખેતી કરીને ખૂબ સારી કમાણી કરી રહ્યા છે. જો કે ઝૂમ પદ્ધતિ દેશના કેટલાક વિસ્તારોમાં જ કરવામાં આવે છે કારણ કે દેશમાં એવા ઘણા લોકો છે જેઓ ઝુમની ખેતી વિશે વધુ જાણતા નથી. ઝૂમ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરીને કરવામાં આવતી ખેતીના ફાયદા અને ગેરફાયદા પણ અહીં જણાવવામાં આવ્યાં છે. 

શું છે ઝૂમ ખેતી?
ઝૂમ ખેતીએ ખેતીનો જ એક પ્રકાર છે. પહેલાંના સમયમાં પણ આ પ્રકારે ખેતી કરવામાં આવતી હતી. વચ્ચે એક લાંબો સમયગાળો એવો આવ્યો જ્યારે આ ખેતીની પદ્ધતિ લુપ્ત થઈ ગઈ હતી. જોકે, હવે ફરી એકવાર આ ખોવાયેલી ખેતીની પદ્ધતિ લોકપ્રિય થઈ રહી છે. વાસ્તવમાં ઝૂમ ખેતીની પદ્ધતિ બધાથી અલગ છે. ખેતીમાં, જ્યારે પાક લેવામાં આવે છે, તે જમીન થોડા વર્ષો માટે ખાલી રાખવામાં આવે છે, થોડા વર્ષોમાં આ ખાલી જમીન પર વાંસ અથવા અન્ય જંગલી વૃક્ષો ઉગે છે, પછી આ જંગલને કાપીને બાળી નાખવામાં આવે છે, જે પાછળથી ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં લેવાય છે. જેમ જો કે ત્યાં પહેલેથી જ વૃક્ષો કે વનસ્પતિઓ ઉભી છે, તો તેને બાળીને પણ ઝુમની ખેતી કરી શકાય છે. અને બળી ગયેલા જંગલને સાફ કર્યા બાદ ખેડાણ કરીને બીજ વાવવામાં આવે છે.

હવે તેઓ માત્ર 3-5 વર્ષમાં જ પાછા ફરે છે

સ્થળાંતરિત કૃષિ અપનાવતા સમુદાયોમાં વધારો થયો છે, પરંતુ કૃષિ ખાદ્ય સુરક્ષાને સ્થાનાંતરિત કરવાથી પરિવારોને પૂરતી રોકડ મળતી નથી. પાયાની ખાદ્ય ચીજવસ્તુઓ અને અનાજની વ્યાપક પહોંચ સુનિશ્ચિત કરવા માટે જાહેર વિતરણ વ્યવસ્થા વિસ્તરી રહી છે. અગાઉ ઝુમના ખેડૂતો 10-12 વર્ષ પછી પડતર જમીનમાં પાછા ફરતા હતા પરંતુ હવે તેઓ માત્ર 3-5 વર્ષમાં જ પાછા ફરે છે કારણ કે તેનાથી જમીનની ગુણવત્તાને ઘણી અસર થઈ છે.

કયા-કયા પાક ઝૂમ ખેતીથી થઈ શકે છે?
લગભગ તમામ પાક ઝૂમ ખેતીથી ઉગાડી શકાય છે. ખાસ તેની માવજતનું ધ્યાન રાખવાનું હોય છે. જોકે, તેમ છતાં ઝૂમ ખેતી કરતા ખેડૂતોમાં મકાઈ, મરચા અને શાકભાજીનો પાક ફેવરિટ છે. કારણકે, આ પાકમાં ઓછી મહેનતમાં વધુ કમાણી થઈ રહી છે. આ પદ્ધતિમાં મોટાભાગે શાકભાજી અને ટૂંકા ગાળાના પાકને મહત્વ આપવામાં આવે છે. પાકમાંથી બચેલા અવશેષો અને જમીનમાં ઉગેલા નીંદણને જમીનમાં છોડવામાં આવે છે જે આગામી પાક માટે ખાતર તરીકે કામ કરે છે.

કઈ રીતે કરવામાં આવે છે ઝૂમ ખેતી?
ઝૂમ ખેતી સંપૂર્ણપણે પ્રકૃતિ પર નિર્ભર છે. હવે આ જમીન પર ફરીથી વૃક્ષો અને છોડ ઉગે છે અને પછી જમીન સાફ કરીને ખેતી કરવામાં આવે છે, પરંતુ આ માત્ર થોડા વર્ષો માટે જ થાય છે. આ રીતે, તે એક શિફ્ટિંગ એગ્રીકલ્ચર છે જેમાં થોડા સમય પછી ક્ષેત્ર બદલવું પડે છે. આ ખેતી ઉષ્ણકટિબંધીય વન પ્રદેશોમાં કરવામાં આવે છે.

ઝૂમ ખેતી અંગે રોચક વાતોઃ

• ઝૂમની ખેતી માટે ખેડૂત માત્ર જમીનને થોડી ખેડીને બીજ છંટકાવ કરે છે. ઝુમની ખેતીમાં ચોખા એ મુખ્ય પાક છે. એટલું જ નહીં આ ખેતીમાં અન્ય પાકો પણ લેવામાં આવે છે. જેમ કે- ખાદ્ય પાક, રોકડિયા પાક, વૃક્ષારોપણ, બાગાયતી પાક વગેરે.
• ઝૂમ ખેતીની પડતર જમીનને કાયદેસરની માન્યતા આપવામાં આવી નથી. તેથી ખેડૂતને તેના પડતર રિનોવેટર તરીકે વર્ગીકૃત કરી શકાય નહીં. જો જોવામાં આવે તો ઝુમની ખેતી સંપૂર્ણપણે પ્રકૃતિ પર આધારિત છે અને આ ખેતીનું ઉત્પાદન પણ ઘણું ઓછું છે. સાદી ભાષામાં કહીએ તો કુદરતી રીતે જે થાય તે લઈ લેવું.
• ઝૂમની ખેતી કરવા માટે ખેડૂતો તેમના પાકની લણણી કર્યા પછી થોડા વર્ષો સુધી તેમના ખેતરોને ખાલી છોડી દે છે.
• ખાલી પડેલી જમીન પર વૃક્ષો અને છોડ ઉગે છે. જેને ઉખાડી શકાતા નથી. માત્ર બાળી શકાય છે. આ ખેતીની મુખ્ય વિશેષતા એ છે કે ખેડૂતને આ ખેતી કરવા માટે જમીન ખેડવાની જરૂર નથી, કારણ કે ઝુમની ખેતી માટે જમીન ખેડવામાં આવતી નથી.

ઝુમ ખેતીના ફાયદાઃ
આ પ્રકારની ખેતીમાં ઉંડી ખેડાણ અને વાવણીની જરૂર નથી. આમાં, ખેતરની સફાઈ કર્યા પછી, જમીનના ઉપરના સ્તરને હળવું દૂર કરીને અને બીજ વાવવાથી જ બીજ અંકુરણની સંભાવના છે. તે મોટે ભાગે પછાત અથવા પહાડી વિસ્તારોમાં ઉપયોગમાં લેવાય છે, જે આધુનિક કૃષિ તકનીકોની પહોંચથી દૂર છે અથવા ખેડૂતો માટે ખર્ચાળ પ્રક્રિયા છે.

ઝુમની ખેતીથી નુકસાનઃ
જમીનમાં પોષક તત્વો ખતમ થઈ ગયા બાદ બીજી વખત વનસ્પતિ ઉગાડવામાં અને કાપીને બાળવાના સમયમાં 15-20 વર્ષનો તફાવત હોય છે, જેના કારણે આ પદ્ધતિમાં ખેતી કરવી અશક્ય છે. મેદાનો તેમજ તે પર્યાવરણને નુકસાન પહોંચાડે છે.